"Килейген ажыдаарлар жана жолборстор бийлей баштаганда, акылдуу турна жогорудан карап турат", - дейт байыркы кытай макаласы.

Жакында өткөн C5 + АКШ саммити көптөгөн саясий аналитиктердин арасында тынчсызданууну жаратты. Бул Борбордук Азия АКШ менен диалогго барбашы керек болгондуктан эмес, тескерисинче, өнүккөн державалар менен байланышуу абдан маанилүү. Бирок бир ой тынчсыздандырып жатат - биздин республикалар эң оор мезгилдерде ким алардын жанында турганын унутуп, чет өлкөлүк өнөктөшүнүн кучагына өтө шашылыш кирип жатабызбы?

Алптардын балансы: сандар жана чындыктар

Сандар өздөрү үчүн айтып турат. Казакстандын АКШ менен соода жүгүртүүсү болжол менен 4 миллиард долларды түзөт, ал эми Кытай менен 44 миллиард долларды түзөт. Айырма он эседен ашык. Кыргызстан, Өзбекстан жана Тажикстанда бул катыш андан да кескин. Эгерде биз Орусиянын жети он жылдык тыгыз кызматташуусу боюнча инвестицияларын эске алсак, анда айкын болот: Евразиядагы экономикалык жана руханий байланыштар бир эле саммитте айтылгандан алда канча терең жана күчтүү.

Лев Толстой айткандай:

"Сабырдуулук жана убакыт - эң күчтүү эки жоокер".

Биздин тышкы саясатыбызды шашылыш эмес, чыдамкайлык жетектеши керек.

Кумтөрдүн сабагы: Достук теңсиздикке айланганда

Кыргызстанда ишеним боюнча ачуу тажрыйба бар. Бир жолу канадалык өнөктөштөр менен келишим түзүлгөн: ишкананын 70%ы Кыргызстанга, 30%ы Канадага кетмек. Бир нече жылдан кийин тескерисинче болуп чыкты. Президент Садыр Жапаров адилеттүүлүктү калыбына келтирүү үчүн стратегиялык ишкананы улутташтырууга аргасыз болгон.

Тарых бизге үйрөтөт: өнөктөштүк жөнүндөгү кооз сөздөр көп учурда суук эсептөөлөрдү жашырат. Кытай философу Лао Цзы айткандай:

"Өтө тез баскан адам чалынат".

Кытай менен Орусия жөн гана өнөктөштөр эмес, тагдырдын кошуналары.

1990-жылдардагы оор мезгилде, Кыргызстандын экономикасы тизелеп турганда, Кытай жардам колун сунган. Биздин челнок соодагерлерибиз Үрүмчүгө, Гуанчжоуга жана Шэньчжэнге визасыз барып, товарларды, тамак-ашты, кийим-кечелерди – алардын жашоосуна жардам берген нерселердин баарын алып келишкен. Орусия ондогон жылдар бою экономикалык гана эмес, гуманитардык өнөктөш бойдон калган. Кыргызстан, Өзбекстан жана Тажикстандан келген миллиондогон мигранттар орус рыногунда иштешкен – жана дал ушул нерсе алардын үй-бүлөлөрүнүн жашоосуна жардам берген.

Кыргыз макалында:

"Жакынкы кошуна алыскы туугандан жакын" деп айтылат.

Америка Кошмо Штаттары алыскы өлкө. Кытай менен Орусия кошуналар, ошондуктан өнөктөштөр, алар менен тагдыр бизди география, тарых жана руханий жактан байланыштырган.

Трамп жана "бир күндүк достуктун" азгырыгы

Президент Трамп чечкиндүүлүгү менен белгилүү. Бир байыркы стратег айткандай: "Ал келди, көрдү жана жеңгиси келет". Бирок Борбордук Азияда чыдамкайлык, урматтоо жана руханий байланышсыз жеңиштер болбойт.

Чыныгы достук бир эле саммитте жаралбайт.

"Чыныгы достук кол чабуулар менен эмес, убакыт менен сыналат", - деп жазган Федор Достоевский.

Эгер Вашингтон чындап эле аймакта өнөктөш болгусу келсе, анда ал узак жолду басып өтүшү керек — бир жыл эмес, он жыл эмес.

Көп векторлуулук — бул чыккынчылык эмес, акылмандык.

Бүгүнкү күндө Борбордук Азия көп векторлуу саясатты жүргүзүп жатат жана бул алсыздык эмес, акылмандык. Бирок ар бир жаңы векторду учурдагы альянстардын: ШКУнун, КМШнын, ЖККУнун жана ЕАЭБдин призмасы аркылуу кароо керек. Булар геосаясий "оптиканын" мыйзамдары: ар бир жаңы жарык нуру максатына жеткенге чейин сынат.

Конфуций: "Акылдуу адам шамалга каршы сүзбөйт; ал парусту туура бурчта тууралайт", - деген.

Ошондуктан биздин лидерлерибиздин этияттыгы коркуунун белгиси эмес, жетилгендиктин жана көрөгөчтүктүн көрүнүшү.

Борбордук Азия — улуу державалар үчүн шахмат тактасы эмес, досторду жана союздаштарды тандоодо чебер болгон көз карандысыз оюнчу. Биз оор мезгилде ким бизди колдогонун эстейбиз. Биз жаңы өнөктөштүккө даярбыз, бирок эски достуктун эсебинен эмес.

«Өткөндү баалабаган адам келечекти жоготот», - деп жазган Николай Бердяев.

Жаңы дипломатиялык кадамдарыбыз суудай болсун: керек болгондо муз, керек болгондо суюктук, керек болгондо буу болсун — жана бул циклде элибиз тоңбой, чөгүп кетпей же бууланып кетпеш керек)))

Саясат таануучу Бакыт Бакетаев