Тарыхый масштабдан караганда, Кытайдын Синьцзян аймагында соңку 70 жылда болгон социалдык-экономикалык өзгөрүүлөр бул өрөөндүн тарыхындагы эң мыкты доор экенин көрсөтүп турат. Бул жерде тарыхый жактан ар улуттуу элдер жашап, ар кыл маданияттар менен диндер катар жашоодо, ар улут өзүнүн жашоо тартибин жана салтын сактап келет.

1955-жылдын 1-октябрында Синьцзян-Уйгур автоном облусу (СУАР) түзүлгөн. Ошол учурда аймакта уйгурлардан тышкары дагы 13 жергиликтүү эл жашаган: ханзулар, казактар, хуэйлер, кыргыздар, монголдор, татарлар, тажиктер, өзбектер, даурлар, маньчжурлар, сибо жана орустар. Бул өңдүү көп улуттуу аймактардагыдай эле, айрым пикир келишпестиктер болсо да, элдер бири-бири менен экономикалык, руханий жактан да тыгыз байланышта болуп жалпы улуттук биримдикти сактап турушат.

СУАР жөнүндө айрым фактыларга токтололу. Бүгүн Синьцзян Кытайдагы эң ири айыл-чарба району болуп өлкөдө азык-түлүк өндүрүүдө биринчи орунга чыккан, аймактын 26%ы чөл менен капталганына карабай Синьцзян Кытайдын эң чоң энергетикалык камсыздоочусу, шамал жана күн энергиясын кошо эсептегенде, ар түрдүү энергетикалык ресурстарга бай. Бул жерден өлкөнүн 22 провинциясына электр энергиясы жөнөтүлөт. Мындан сырткары, СУАР маанилүү транспорттук түйүн болуп саналат. Кытайдан Борбор Азия жана Россия аркылуу Европага чыккан жүк поезддеринин жарымынан көбү ушул жерден өтөт.

Аймактын 70%дан ашык каржы чыгымдары «социалдык тармакка» жумшалат. Бул — жумуш менен камсыз кылуу, шаар жана айыл жергесинде туруктуу иш орундарын түзүү, саламаттыкты сактоо, ар бир айыл-кыштакта оорукана жана медпункт куруу, билим берүү. Синьцзянда мектеп жашындагы балдардын 99%ы базалык билим алат.

Аймактын экологиялык чөйрөсү да тынымсыз жакшырылууда. 2025-жылдын январында дүйнөлүк ЖМКлар Такла-Макан чөлүнүн айланасында узундугу 3046 км болгон дүйнөдөгү эң чоң экологиялык коргоо тосмосунун курулушу аяктаганын кабарлашты. Бул  Москва менен Новосибирскинин ортосундагы аралыкка барабар көп катмарлуу коргоо тилкелери жасалма токойлордун негизинде отургузулган дегенди билдирет.

1955-жылы СУАР жаңыдан түзүлгөндө, аймактын ИДПсы болгону 1,2 миллиард юань болсо, 2024-жылдагы статистика боюнча ал көрсөткүч 2 триллион юандан ашып, болжол менен 290 миллиард АКШ долларына жеткен. Бул Финляндия же Перунун ички дүң продукциясына барабар.

Ички кыйынчылыктарга жана сырткы чакырыктарга карабай, СУАР жаңы тарыхый баштапкы чекке келди. Орточо экономикалык ачык саясаттын аркасында, өзүнүн географиялык ыңгайлуу жайгашуусун колдонуп, Синьцзян Казакстан, Кыргызстан, Тажикстан жана Россия сыяктуу өнөктөштөр менен соода-экономикалык, энергетикалык жана инфраструктуралык кызматташтык аркылуу мындан ары да өнүгөт. Жакынкы убакта Синьцзян Кытайдын Евразиянын борборундагы экономикалык форпосту болуп кала берет же азыртан эле ошондой ролду аткарып жатат.

Владимир Миронов, CGTN Орус кызматынын баяндамачысы

Кытай, Пекин