Талас облусунун тургундары КР Президенти Садыр Жапаровго Кайрылуу жасап, "Жер үй" тууралуу коңгуроо какты. 

Урматтуу Садыр Нуркожоевич, Талас элинин тургундарынан кайрылуусу толугу менен:

«Альянс Алтын» компаниясынын бенефициары Талас районунун тургундары менен коомдук угууларды өткөрбөй, документтерде экологияга тийгизген таасирин баалоосун бурмалап, «Жер-Үй» кенин иштетүү ниетин билдиргенине өзгөчө көңүл бурууну өтүнөбүз.

Ошол эле учурда, Айлана-чөйрөнү коргоо боюнча мамлекеттик агенттик (КЧКТМА) жарандардын жагымдуу чөйрөдө жашоого конституциялык укугун эске албай, ошондой эле Кулмамбес трактынын экологиялык тутумунун өзгөчөлүктөрүнө көңүл бурбастан, Кыргыз Республикасынын «Экологиялык экспертиза жөнүндө» Мыйзамынын негизги принциптерин бузуу менен, ушул тармакты өнүктүрүү үчүн зарыл болгон бардык оң корутундуларды берген.

Мамлекет жер казынасын пайдалануу комитети айлана-чөйрөнүн абалы жөнүндө атайылап жалган маалыматтарды берүү жана пайда табуучу жөнүндө маалыматтын жоктугун эске албай, мыйзамсыз тендер өткөрүп, «Альянс алтын» компаниясына жер казынасын иштетүүгө лицензия берген -15% тарабынан ачык жана 85% жабык ыкма менен, төмөнкү шарттарда: - 1) Кыргызстандын 6 000 000 (алты миллион) жаранынын үлүшү 4%. - 2) 10% үлүшү «Альянс алтын» компаниясынын 2500 (эки миң беш жүз) кызматкеринин эмгек акыга, жабдууларды оңдоп-түзөөгө жана техникалык тейлөөгө жумшалган каражаттар. - 3) 86% бенефициардын үлүшү, ал жөнүндө эч кандай маалымат жок. - 4) 7 жыл ичинде Жер-Үй кенин иштетүү үчүн бенефициар менен короткон 590 000 000 (беш жүз токсон миллион) долларды төлөп бермейинче, Кыргызстан бир сом албай калат, ошол эле учурда казылып алынган алтын Кыргызстанга унциясына дүйнөлүк баасы менен сунуш кылынат, бул тууралуу 2020 жылы 5-февралда «Альянс Алтын» компаниясынын расмий өкүлү Шубин билдирген.

Бул жерде так түшүнүү керек, эгерде Талас районунун тургундары менен келишим жок болсо, анда 590 000 000 (беш жүз токсон миллион) долларлык инвестиция маанисиз болуп эсептелет, уруксатсыз тургузулган объектилер мыйзамсыз деп эсептелет жана бузулууга жатат, ал эми жер тилкелери долбоорду ишке ашырууга чейинки баштапкы абалына кайтарылышы керек.

«Жер казынасы жөнүндө» Кыргыз Республикасынын Мыйзамынын 26 беренесинин 6 пунктунун 3 бөлүгүнө ылайык; - Жер казынасын пайдалануу укугун токтотуунун негиздери компаниянын пайда алуучулары жөнүндө маалыматтарды бербөө болуп саналат же жер казынасын пайдалануучу туура эмес маалымат берген фактынын бетин ачылат.

Ушул Мыйзамдын 53 беренесинин 4 – 5 пункттарынын 3 бөлүгүнө ылайык; - Жер казынасын уруксатсыз иштетүү жана/же уруксатсыз пайдалануу менен алектенген адамдардын жоготуулары ордун толтурууга жатпайт. Ошондой эле жер казынасын уруксатсыз пайдалануудан алынган киреше мамлекеттин пайдасына алынат.

2021 жылдын 5 февралында Талас облусунунтургундары катышкан чоң жыйын өтүп, вице-премьер министр  Новиковго, көзкарандысыз комиссия  Кыргыз Республикасынын Конституциясынын талаптарынын, Кыргыз Республикасынын «Тарыхый-маданий мурастарды коргоо жана пайдалануу жөнүндө» Мыйзамын; Кыргыз Республикасынын «Жер казынасы жөнүндө» Мыйзамын; Кыргыз Республикасынын «Экологиялык экспертиза жөнүндө» Мыйзамынын бузгандыгын жөнүндө объектинин текшерүүнүн жыйынтыгын аныктады. Буга байланыштуу, Өкмөттөн Кулманбес трассасында жер казынасын пайдалануу менен байланышкан бардык экономикалык иш-аракеттерди толугу менен токтотуп, курулуш объектисин долбоорду ишке ашырганга чейин баштапкы абалына келтирүү талабы коюлган.

Биз үчүн түшүнүксүз  жагдай  вице-премьер-министр Новиков А. жана губернатор Бузурманкулов А, маалымат каражаттарына жана президент С.Н. Жапаровго Талас облусунун жашоочулары жер казынасын иштетүүнү 50% / 50% шартында «жактырышты» деген жалган маалымат беришти.

Мындан тышкары, «Альянс алтын» компаниясынын ээси уруксатсыз жана мыйзамсыз түрдө алтынды 100% ачык жол менен казып башташкан, бул калктын ден-соолугуна, өмүрүнө, «Кулманбес» трактатынын бүтүндөй биологиялык ар түрдүүлүккө жана экологиялык системасына чындап олуттуу коркунуч жаратты,

«Кулманбес» трактатынын экологиялык системасы төмөнкүдөй:

- Кызыл китепке кирген Кыргызстандын эндемиктерине - Борис Литвинов Радиоласы жана Колпаковскийдин Тюльпаны 2007-жылы тоо этегиндеги платодо жана азык-түлүк, маанилүү жана дары чөптөр катары колдонулган өсүмдүктөрдүн олуттуу запастарын белгилешкен.

- Тарыхый эстелик - археологдор тарабынан иликтенген 19 кылымдын аягындагы Бакай Күмбөзү.  Кыргыз Республикасынын Конституциясынын 49 беренесинин 2 бөлүгүнө ылайык; - Ар бир адам маданий турмушка катышууга жана маданий баалуулуктарга жетүүгө укуктуу. Мамлекет тарыхый эстеликтердин жана башка маданий мурас объекттеринин сакталышын камсыз кылат.

Кыргыз Республикасынын «Тарыхый-маданий мурастарды коргоо жана пайдалануу жөнүндө» Мыйзамынын 30-беренесинин 2-бөлүгүнө ылайык - Тарыхый эстеликтер Кыргыз Республикасынын менчигинде жана мамлекет тарабынан корголот. - Тарыхый эстеликтердин жайгашкан жерлери өзгөчө корголуучу объектилер катарына кирет жана тарыхый-маданий корук статусуна ээ. - Эстеликтерди коргоо зоналарынын чектеринде жер казуунун, курулуштун жана башка иштердин бардык түрлөрүн, ошондой эле чарбалык иштерди эстеликтерди коргоо боюнча мамлекеттик органдын корутундусуз жүргүзүүгө тыюу салынат.

- Жогорку агымында 9 кылымдын мөңгүлөрү бар - 4 көмүлгөн, 2 линзалык жана 3 асылып турган карат. СССРдин мөңгүлөр каталогунда 14 томунда маалымдалган, алар мөңгүлөрдүн 3-тобу деп белгиленген. Алардын кемчиликсиз мөңгүлөрүнүн аянты 35,8 км2. Мөңгү сууларынын агып кетүү чекиттери 3000 м жана 4270 м бийиктикте, 3120 м деңгээлинде эң чоң Беш-Таш көлү бар, узундугу 1200 м, туурасы 700 м, мөңгүлөр суунун агымында жөнгө салуучу ролду ойнойт. Беш-Таш, Калба, Жеруй, Чырканак дарыялары, Чоң-Чычкан, Бала-Чычкан жана Тушашуу, алар негизги суу жолу Талас дарыясынын негизги куймалары болуп саналат. Мөңгүлөр артка кетүүгө жакын.

- Кыргыз Республикасынын сейсмикалык картасына ылайык, талаа 8-9 баллдык сейсмикалык активдүүлүк зонасында жайгашкан, анда 19.08.1992 ж. 7,5 баллдык күчтүү Сусамыр-Толуукка жер титирөө болгон. Жер бетиндеги булактардын көптүгү талаанын түштүк бөлүгү Ичкелетау-Сусамыр терең жаракасы менен байланышкандыгын көрсөтөт. Агымдын ылдамдыгы секундасына 1 литрден 10 литрге чейин. Жер астындагы суулар 1м тереңдикте, айрым жерлерде 5 м-ден 10 м чейин болот.

Кыргыз Республикасынын «Жер казынасы жөнүндө» Мыйзамынын 48-беренесине ылайык; - Өнөр жай комплекстерин жана башка объектилерди долбоорлоого жана курууга жакынкы өздөштүрүлө турган аймактардын астындагы тереңдикте жер астындагы суулардын бар же жок экендиги жөнүндө маалымат түшкөнгө чейин тыюу салынат.

Эки факторго өзгөчө көңүл буруу керек: - 1) мөңгүнүн төгүлүп жаткан жеринин негизги жерлери 3000 м аралыкта жана 4270 м.  - 2) талаанын төмөнкү бөлүгүнүн бетине чыгуу 3390 м, жогорку 3710 м. Ушуга байланыштуу 9-кылымын мөңгүлөрүнүн борбордук аймагында бургулоо жана жардыруу иштери жүргүзүлөрүн так түшүнүү керек.

Бул бөлүнүп чыккан булгоочу заттардын жана уулуу калдыктардын жайгашуусу сөзсүз түрдө төмөнкү экологиялык терс кесепеттерге алып келет.

1) атмосфералык аба, мөңгүлөр, көлдөр, дарыялардын агымдары, топурак, жер астындагы суулар уулуу заттар менен булганат.

2) ультрафиолетик фон өзгөрөт, жылуулук режими жогорулайт, жаан-чачын токтойт жана парник эффектиси жок болот.

3) мөңгүлөрдүн ээришинин процесси тездейт, бул Таластын азыркы жана келечектеги муундары үчүн ичүүчү, үй чарбасына пайдаланууга жана айыл чарба жерлерин сугаруу үчүн зарыл болгон суу ресурстарынын негизги булагынын жоголушуна алып келет.

 4) жер астындагы суулардын кислоталык курамынын өзгөрүшү менен, жер кыртышынын гидрологиялык режими бузулуп, жердин ооруларына алып келет.

 5) Кыргызстандын эндемикалык түрлөрү Кызыл китепке кирген түрлөрдөн - Борис Литвиновдун Радила гүлү жана Колпаковскийдин тюлпан гүлү , ошондой эле азык, пайдалуу жана дары чөптөр катары колдонулган өсүмдүктөрдүн запасы жоголот.

6) тектоникалык катмарлардын кыймылын пайда кылуу 19-кылымдагы Бакайдын күмбөзү сыяктуу тарыхый мурастардын  жок болушуна алып келет.

7) Бул аймактагы жаныбарлардын жана канаттуулардын бардык түрлөрү үчүн, тоют аянттары жана алардын туруктуу жашоо чөйрөсү жоголуу коркунучунда.

Кыргыз Республикасынын Конституциясынын 48 беренесинин 1, 2, 3-бөлүктөрүнө ылайык; - Ар бир адам жашоо жана ден-соолук үчүн жагымдуу экологиялык чөйрөгө укуктуу; - Ар бир адам айлана-чөйрөнү коргоо жаатындагы аракеттери менен ден-соолугуна же мүлкүнө келтирилген зыяндын ордун толтурууга укуктуу; - Ар бир адам табигый чөйрөгө, өсүмдүктөр жана жаныбарлар дүйнөсүнө жакшы кам көрүүгө милдеттүү.

Кыргыз Республикасынын «Суу кодексинин» 62-пунктуна ылайык; Мөңгүлөрдү коргоо - мөңгүлөрдүн эришин тездетүүчү иш-чараларга жана мөңгүлөрдүн абалына же алардагы суулардын сапатына таасир этиши мүмкүн болгон иштерге тыюу салынат.

Кыргыз Республикасынын «Жер казынасы жөнүндө» мыйзамынын 26-беренесинин 1-бөлүгүнүн 1-пунктуна ылайык; - Жер казынасын пайдалануу укугу, жер казынасын пайдалануу боюнча мамлекеттик укуктуу орган тарабынан экологиялык жана өнөр жай коопсуздугунун талаптары бузулган учурда, иштин таасири зонасында иштеген же жашаган адамдардын өмүрүнө же ден соолугуна коркунуч келтирген учурларда жер казынасынын пайдалануусу токтотулушу мүмкүн.

Буга байланыштуу тынчсыздануусун билдирип, Жамбыл райондук аймактык курчап турган чөйрөнү коргоо башкармалыгы Жерүй алтын кенин куруунун техникалык-экономикалык негиздемесине экономикалык экспертиза жүргүздү, бул тууралуу 14.06.2006-жылы катында билдирген. Жерүй кенинде авариялык абалдын келип чыгышы адистер тарабынан кендин сейсмикалык активдүүлүк зонасында 8-9 баллга чейин жайгашкандыгы жана Ичкелетау-Сусамыр регионалдык жаракасынын жакындыгы менен негизделүүдө. Бургулоо жана жардыруу иштери күчтүү жер титирөөлөргө алып келет, 513 кмге агып өткөн Талас дарыясынын суу агымдары менен жайгаштырылган булгоочу заттар жана уулуу калдыктар калкы жыш өрөөнгө өтүп, Жамбыл облусунун экологиясына зыян келтирет.

Кыргыз Республикасынын Конституциясынын 5-беренесинин 4-бөлүгүнө ылайык - Мамлекеттик органдар, жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдары жана алардын кызмат адамдары мыйзамда белгиленген тартипте мыйзамсыз аракеттери үчүн жооп беришет.

Кыргыз Республикасынын «Жер казынасы жөнүндө» Мыйзамынын 53-беренесинин 1-бөлүккө, 4-пунктка, 3-бөлүгүнө ылайык; - Кыргыз Республикасынын жер казынасы жөнүндө мыйзамдарын бузган аракеттерди жана аракетсиздиктерди жасагандыгы үчүн күнөөлүү адамдар, Кыргыз Республикасынын мыйзамдарына ылайык административдик, жазык жана башка жоопкерчилик тартышат.

Таң калыштуусу, Талас облусунун 270 000 калкынын ден-соолугун жана өмүрүн 9-кылымдын мөңгүлөрүн, 2007-жылы Кызыл китепке кирген жоголуп бара жаткан өсүмдүктөрдүн түрлөрүн, Кулмамбес трактынын экологиялык тутумун, материалдык, тарыхый жана маданий баалуулуктарын коргоонун ордуна, Өкмөт коррупцияланган мамлекеттик кызматкерлердин жана бенефициардын Кыргыз Республикасынын Конституциясынын 48-беренесинин, 49-беренесинин 2 бөлүгүн; 3-берененин 2-бөлүгүн; «Тарыхый-маданий мурастарды коргоо жана пайдалануу жөнүндө» Кыргыз Республикасынын Мыйзамынын 30-беренесин; 26 берененин 3-бөлүгүнүн 6-пункту; «Жер казынасы» жөнүндө Кыргыз Республикасынын Мыйзамынын 48-беренесин; «Экологиялык экспертиза жөнүндө» Кыргыз Республикасынын Мыйзамынын 2, 4, 7, 8-статьяларынын талаптарын бузгандыгы үчүн кылмыш жоопкерчилигине тартылуу укугун коргоого артыкчылык берет.

Айдар Момунтаев, Элдик комиссиянын төрагасы.

Серик Жолдасов, орун басары.

Мүчөлөрү:

Азамат Мырзалиев

Теңдик Исбасаров

Таалай Бейшенов

Марат Иманов

Алтынбек Жеңишбек уулу

Айчүрөк Токтогазиева

Кубаныч Асантегин, активист.

PS: Эске сала кетсек, "Жер үй" кенин саясатчы Өмүрбек Бабанов дүңүнөн сатып жибергендиг эл арасында айтылууда. 

Булак: NazarNews.kg