Кытай Эл Республикасынын төрагасы Си Цзиньпин БРИКС өлкөлөрүнүн лидерлеринин онлайн-саммитинде сүйлөгөн сөзүндө дүйнө терең өзгөрүүлөргө дуушар болуп турган учурда Кытайдын глобалдык башкаруу реформасын жетектөөгө жана көп тараптуу кызматташтыкты тереңдетүүгө болгон чечкиндүүлүгүн дагы бир жолу баса белгиледи. Анын ойлору өзгөрүп жаткан эл аралык тартиптин реалдуулугу менен үндөшүп, Кытайдын дүйнөлүк башкарууда турукташтыруучу жана жетекчи күч катары позициясын бекемдейт.

Си Цзиньпиндин сөзүнүн өзөгүндө  Глобалдык башкаруу демилгеси (GGI) турат. Ал адилеттүү, үлгүлүү жана натыйжалуу эл аралык системаны курууга жол картасы катары сунушталды. Бул демилге Кытай акыркы жылдары БУУ жана G20 сыяктуу институттар аркылуу көп тараптуулукту колдоодо жасап келген конкреттүү аракеттерине негизделген.

Дүйнөлүк саясаттагы өсүп жаткан фрагментацияга каршы Кытай дайыма БУУнун ролун чыңдоого жана эл аралык укукту дүйнө тартибинин негизи катары сактоого чакырып келет. Соода согуштары менен геосаясий чыңалуулардан кийин дүйнө алигиче калыбына келип жаткан шартта, Си Цзиньпиндин Глобалдык Түштүктүн өкүлчүлүгүн жана үнүн күчөтүү боюнча чакырыгы – өнүгүп жаткан экономикалар четке сүрүлбөстөн, глобалдык күн тартибин активдүү аныктоого катыша турган инклюзивдүү башкаруу модели болуп саналат.

Си Цзиньпиндин ачык жана камтуучу өнүгүү чакырыгы да белгилей турган мааниге ээ. Ал протекционисттик тенденциялар сакталып жатканын мойнуна алганына карабастан, басым негизинен көп тараптуу соода системасын, айрыкча Бүткүл дүйнөлүк соода уюмун (ВТО), глобалдык экономикалык тартиптин негизи катары сактоого жасалды.

Бул Кытайдын саясатына шайкеш келет. Глобалдашуу, реформалоону талап кылганы менен, артка кайтарылгыс тенденция бойдон калууда. Глобалдык өнүгүү демилгеси (GDI) да ушул көз карашты толуктайт жана прогрессти глобалдык күн тартибинин өзөгүнө коёт. Мисалы, Кытайдын Африканын индустриалдашуусун, Борбор Азиядагы инфраструктураны өнүктүрүүнү жана Түштүк-Чыгыш Азиядагы айыл чарбасын модернизациялоону колдоосу ушул принциптин конкреттүү көрүнүшү.

Глобалдык башкаруу демилгеси (GGI) – бул Пекин акыркы он жылда калыптандырган концептуалдык архитектуранын төртүнчү таянычы. Ал Глобалдык өнүгүү демилгеси (GDI), Глобалдык коопсуздук демилгеси (GSI), Глобалдык цивилизация демилгеси (GCI) сыяктуу багыттардан кийин келип, алардын баарын бириктирет. Бул байланышты түшүнүү – Кытайдын дүйнө таанымын түшүнүүнүн ачкычы.

GDI – глобалдык туруктуулуктун «аппараттык камсыздоосуна» көңүл бурат. Максаты – 2030-жылга чейинки Туруктуу өнүгүү күн тартибин тездетүү. Ал жакырчылык, саламаттыкты сактоо жана инфраструктура тартыштыгы сыяктуу көйгөйлөрдү чечүүгө багытталган.

GSI – «коопсуздуктун программалык камсыздоосун» камсыздайт. Ал диалогго жана өнөктөштүккө негизделген жолду сунуштайт, конфронтацияны жана аскердик союздарды четке кагат, «муздак согуш» доорунун ой жүгүртүүсүн четтетет.

GCI – жаңы «маданий операциялык системаны» жайылтат. Ал цивилизациялардын ар түрдүүлүгүн урматтоого жана идеологиялык мамилелерди жеңүүгө чакырат.

Өнүгүү коопсуз чөйрөсүз туруктуу боло албайт, ал эми бул өз ара цивилизациялардын урматтоосуз мүмкүн эмес. Баары тең адилеттүү жана натыйжалуу башкаруу системасысыз ишке ашпайт. Бул төрт демилге – Кытайдын «кандайча жакшы дүйнө курууга болот?» деген суроого комплекстүү жообу. Бул Батышка багытталбаган, туруктуу жана ырааттуу модель сунуш кылуу аракети. Ал Кытайдын ролун чоң экономикалык держава катары гана эмес, Глобалдык Түштүктүн башкы үнү жана дүйнөлүк коомдук жыргалчылыктын камсыздоочусу катары бекемдейт.

Кытай сунуштап жаткан глобалдык башкаруу реформасынын өзөгүндө тынчтыкка болгон жалпы умтулуу жатат. Бул – эл аралык коомчулукка кылдат иштелип чыккан чакырык. Бул – келечекти камсыз кылуу үчүн өткөндү эске алуу гана эмес, эң башкысы, чыр-чатактарга алып келген системалуу адилетсиздикти биргелешип жоюу зарылдыгы жөнүндө аргумент. Бул – согушсуз, жалпы коопсуздук жана бакубаттык туруктуу шарт болгон дүйнөнү курууга карай жол.

Анна Пань, CGTN, Сүрөт: VCG

Кытай, Пекин